"Grodzisko" Cenny zabytek przeszłości stanowi dobrze zachowane grodzisko - nazywane wzgórzem zamkowym. Zamczysko znajduje się około 200 m na południowy zachód od klasztoru św. Katarzyny, na cyplu lessowej wierzchowiny ograniczającej od południa bagienną do niedawna dolinę Wieprza. Powstało w wyniku odcięcia sztucznie głęboką fosą od zachodu lessowego wzgórza od reszty opadającego w dół lądu. Przeprowadzone badania archeologiczne w latach 1978-81 przez Zakład Archeologii UMCS w Lublinie odsłoniły najdawniejsze dzieje zamczyska dotąd nieznane. Na podstawie licznych wykopalisk stwierdzono, że już pięć tysięcy lat temu wzgórze zamkowe zamieszkiwał neolityczny lud należący do kultury pucharów lejkowatych trudniący się rolnictwem i hodowlą.

Wieża zamkowa - litografia z polowy XIX w. (A. Lerue)

Około VI w. z niewiadomych przyczyn na wiele stuleci wzgórze zostało opuszczone przez jego mieszkańców. Ponownie zostało zasiedlone w VIII w. i od tego czasu zaczyna się historia Szczebrzeszyna. Potwierdzają to odkryte podczas badań archeologicznych zabytki, do których należą m.in.: jama z VIII w. gruszko-wata w przekroju, wydrążona w lessowym podłożu, służąca do przechowywania zboża; spore ilości ułamków naczyń zdobionych charakterystycznym ornamentem; kości zwierząt domowych i wiele narzędzi codziennego użytku. Ważnym odkryciem była chata z kamiennym piecem z X w. oraz cmentarzysko szkieletowe z XII-XIII wieku. Szczebrzeszyn już wtedy był znaczącą osadą leżącą przy szlaku komunikacyjnym biegnącym z Włodzimierza przez Szczebrzeszyn, Zawichost, Sandomierz do Krakowa. Gród był ważnym ogniwem na tym szlaku, przez co nie wykluczone, że mógł posiadać umocnienia obronne. Osada ta z czasem objęła w swoje posiadanie trzy wzgórza, albo garby jednego wzniesienia: gród, podgrodzie - późniejsze miasto i cmentarz. Teren, który wybrano pod budowę grodu warownego posiada naturalne walory obronne. Od strony południowej dzieli go - od drogi biegnącej wzdłuż Wieprza - stroma ściana licząca kilkadziesiąt metrów wysokości. Również od strony wschodniej występuje stroma skarpa. Natomiast od zachodu i pomocnego zachodu, cypel od pozostałego lądu oddzielono przekopaną, głęboką fosą. Z tej też strony usypano wysoki wał ziemny, licowany kamieniami.

W XIV wieku za Kazimierza Wielkiego w północno-zachodniej części tego wzgórza zbudowano zamek w postaci wieży mieszkalno-obronnej, która strzegła przepraw na Wieprzu. Wtedy też nasyp ziemny wału dodatkowo umocniono wysokim częstokołem, który bronił dojścia do zamku od strony suchej fosy. Wjazdu zaś do zamku zlokalizowanego w północno-zachodniej części wzgórza broniła solidna brama. Zamek spłonął w 1583 r. w czasie pożaru miasta wraz z dokumentami dotyczącymi jego historii i zamku. Zamek był odbudowywany i znów niszczony, z dawnej budowli pozostała zrujnowana wieża murowana o dwóch kondygnacjach. Zadaniem grodu pierwotnie była obrona przejść - brodów na rzece Wieprz, stąd nazywany był często „Grodem w Brodach". Dopiero w XIV w. w roku 1352 pojawia się w dokumentach pod nazwą Szczebrzeszyn.